O przyszłości rolnictwa w Polsce nie powinni dyskutować politycy i lobbyści w cieniach gabinetów, a całe społeczeństwo, by zagwarantować bezpieczeństwo żywnościowe oraz ochronę społecznych, kulturowych i przyrodniczych wartości polskiej wsi. Kiedy zaczniemy demokratyczną dyskusję o przyszłości polskiego rolnictwa? – pytają organizacje ekologiczne i apelują o Pakt Społeczny dla polskiego rolnictwa.

"Rolnictwo powinno jak najszybciej stać się tematem debaty publicznej w Polsce. Potrzebujemy dialogu oraz zmiany sposobu decydowania o polityce rolnej i żywnościowej w naszym kraju – tak by stała się sprawiedliwa społecznie, dostarczająca żywność wysokiej jakości, etyczna wobec zwierząt oraz szanująca własną podstawę przetrwania, czyli zasoby naturalne i stabilne warunki klimatyczne" – powiedziała Justyna Zwolińska z Koalicji Żywa Ziemia.

Polskie rolnictwo mierzy się dziś z licznymi wyzwaniami ekonomicznymi, społecznymi oraz środowiskowo-klimatycznymi. To m.in. wysokie ceny środków produkcji rolnej i inflacja, które przyczyniają się do obniżenia konkurencyjności polskiego rolnictwa, brak wsparcia dla małego przetwórstwa rolnego w Polsce, nieuczciwe praktyki handlowe w punktach skupu, biurokratyzacja rolnictwa, ale nie tylko. Polskich wsi dotykają negatywne skutki społeczne intensyfikacji rolnictwa i związane z nimi dewastowanie krajobrazu, a także spadek wartości przyrodniczej i trudności w konkurowaniu z wielkimi dostawcami przez małe i ekologiczne gospodarstwa. 

Znaczącym wyzwaniem na przyszłość są kwestie klimatyczne i środowiskowe – modyfikacja klimatycznych czynników produkcji rolnej, susze i niewłaściwe gospodarowanie wodą, przenawożenie, nadmiar antybiotyków i środków farmakologicznych stosowanych w produkcji zwierzęcej, ekstremalne zjawiska pogodowe przyczyniające się do strat w rolnictwie, a także nowe choroby dotykające upraw. “Dążenie do dalszej intensyfikacji i uprzemysłowienia produkcji rolnej w Polsce nie jest korzystne ani dla rodzinnych gospodarstw rolnych, ani dla obszarów wiejskich, ani dla konsumentów. Jest to natomiast podejście, które pogłębia problemy społeczne, środowiskowe i klimatyczne – zarówno w lokalnej, jak i ogólnopolskiej skali” – podsumowuje Zwolińska.

Wszyscy jemy, wszyscy decydujemy

Jak wskazują organizacje, ignorowanie tych problemów doprowadzi do pogłębiającego się kryzysu polskiej wsi, rolnictwa oraz jakości i bezpieczeństwa żywnościowego. Odpowiedzi na te wyzwania musimy wypracować demokratycznie, z szerokim udziałem strony społecznej i w zgodzie z wiedzą naukową.

“Kraje, które jako pierwsze dostrzegą potrzebę wsparcia rolniczek i rolników, aby skutecznie mogli zmierzyć się z tymi wyzwaniami nie tylko zyskają przewagę konkurencyjną nad innymi, ale także zapewnią swoim obywatelkom i obywatelom bezpieczeństwo żywnościowe” – powiedział Zbigniew Karaczun, profesor SGGW i ekspert Koalicji Klimatycznej. – “Dlatego zdecydowaliśmy się zaapelować do rolników, polityków, ekspertów, naukowców, ale też zwykłych konsumentów o udział w debacie nad przyjęciem Paktu społecznego dla rolnictwa. W ten sposób rozpoczynamy rozmowę nad pożądanym modelem polskiego rolnictwa. Chcemy wysłuchać obywateli, a nie tylko lobbystów czy polityków i wypracować nową strategię wsparcia krajowego rolnictwa. Taką, którą popierać będzie większość Polek i Polaków, która zaoferuje ponad milionowi polskich rolniczek i rolników efektywne i akceptowane przez wszystkich wsparcie w zwiększaniu odporności ich gospodarstw na skutki zmiany klimatu i wdrażaniu rozwiązań obniżających emisję gazów cieplarnianych z produkcji rolnej, a pozostałym obywatelom zapewni pożywienie o wysokiej jakości oraz bezpieczeństwo żywnościowe i klimatyczne”.

Transformacja z naciskiem na klimat i przyrodę

Brak adaptacji do skutków zmian klimatu to problem, który będzie coraz bardziej dotkliwy. Z badań wynika, że polscy rolnicy i rolniczki w niedostatecznym stopniu zdają sobie sprawę z negatywnego wpływu obecnego modelu rolnictwa na różnorodność biologiczną i klimat, a sektor ten potrzebuje zielonej transformacji – uważa Aleksandra Pępkowska-Król z Koalicji Rolnictwo dla Przyrody. – “Konieczne są ochrona i odtwarzanie naturalnych i półnaturalnych siedlisk przyrodniczych – enklaw różnorodności biologicznej w krajobrazie rolniczym. W tę transformację włączyć się muszą zarówno producenci/producentki żywności jak i konsumenci/konsumentki. Rolą państwa jest z jednej strony edukowanie o potrzebie takiej transformacji, z drugiej dostarczanie narzędzi do tego, by była ona bezpieczna, sprawiedliwa i możliwa do przeprowadzenia w jak najkrótszym czasie”.

“Traktowanie rzek jako kanałów do spuszczania wody lub żeglugi towarowej to zupełnie anachroniczne podejście, dlatego w dobie zmian klimatu należy chronić wodę także w rolnictwie, poprzez renaturyzację rzek, poprawę retencji glebowej oraz zatrzymanie szkodliwych melioracji skutkujących przyspieszeniem odpływu wody z terenów rolniczych. Polska dostarcza do Bałtyku ponad 50% biogenów niszczących ten akwen. Ważne byłoby przywrócenie zachęcających dopłat dla rolników za wprowadzanie barier biologicznych wzdłuż rzek i potoków, chroniących nasze wody i Bałtyk przed spływem chemii rolniczej” – zwraca uwagę Radosław Gawlik z Koalicji Ratujmy Rzeki i stowarzyszenia Eko-Unia.

“Obserwując aktualną sytuację polityczno-biznesową, można odnieść wrażenie, że istnieją środowiska, które będą przekonywać, że nie trzeba zmieniać obecnego systemu rolnictwa w Polsce” – mówi Beata Borowiec, rzeczniczka polityczna Koalicji Klimatycznej i przestrzega przed szafowaniem hasłem “bezpieczeństwo żywnościowe” w celu zablokowania debaty o przyszłości rolnictwa.  – “Nie chcielibyśmy, aby nowa rządząca opcja powielała błędy transformacji energetycznej, które obecnie odczuwają górnicy i ludzie płacący rachunki za energię z powodu jej opóźnień. Podobna sytuacja grozi sektorowi rolnictwa. Skoro wszyscy jemy, wszyscy powinniśmy mieć wpływ na to, w jaki sposób produkowana jest żywność, którą spożywamy. Dlatego, apelujemy o rozpoczęcie szerokiego dialogu, w którym wezmą udział rolnicy, konsumenci, eksperci i politycy”.

Pięć Koalicji, oprócz wystosowania do polityków apelu o Pakt społeczny dla polskiego rolnictwa, organizuje cykl spotkań z udziałem ekspertów, polityków i działaczy społecznych, by wypracować wspólne odpowiedzi na wspomniane wyzwania.